| Türkçe Özet |
Koku gözle görülemeyen ancak duyumsanıldığında duygu durumundan, eylemlere, mekânsal tercihlere ve en şaşırtıcısı geçmişle olan ilişkiye kadar birçok faktörü etkilemektedir. Koku uçucu özelliğe sahip olmasına bağlı olarak diğer duyulara kıyasla değerlendirilmesi güç bir duygu olması kentsel alanlarda planlama ve tasarım çalışmalarında geri planda kalmasına sebep olmuştur. Geçmiş yıllarda peyzaj çalışmalarında çok fazla irdelenmeyen koku, 2000'li yıllarda yenilikçi planlama ve tasarım yaklaşımlarıyla kentsel alanlarda dikkat çeken bir öge haline gelmiştir. Kentsel planlama ve tasarımda duyusal boyutun daha ön plana çıktığı son dönemlerde görselliğin tek başına estetiği oluşturmadığı düşüncesiyle tüm duyuların bir arada değerlendirildiği bütüncül yaklaşımlara yer verilmektedir. Bu kapsamda kentsel alanlarda koku peyzajının yeri kent kimliğine olan katkısı merak uyandıran bir konu haline gelmektedir. Kokunun hafıza ile olan güçlü ilişkisi ile tarihi çevrelere sahip kentsel peyzajda sürdürülebilirlik kavramı içerisinde koku peyzajının önemi dikkat çekmeye başlamaktadır. Bu tez çalışmasında kentsel alanlarda koku peyzajı kavramı irdelenerek, mekânsal tasarımda kokunun değeri, kent kimliği ve peyzaj karakterinde koku kaynaklarının önemi ortaya konulmuştur. Bu bağlamda tez çalışması Kastamonu Kentsel Sit alanında gerçekleştirilmiştir. Kokunun ölçülebilirliğini ve koku algısını tespit etmek amacıyla yürüyüş, cihaz ve yüzyüze anket görüşmeleriyle algılayıcı ve iletiminin zamansal ve mekânsal kalitelere göre koku peyzajı değerlendirilmiştir. Koku yürüyüşleri 3 farklı grup ile farklı iklim koşullarına sahip dönemlerde, koku ölçümleri el tipi koku ölçüm cihazı ile farklı iklimsel koşullarda ve en uygun şartlarda bir aylık seri ölçümlerle ve son olarak çalışma alanını bilen/yaşayan 400 kişi ile anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Üç farklı yöntemden elde edilen sonuçlar SPSS ve CBS programları yardımı ile analiz edilmiştir. Tezin sonuçlarına bakıldığında koku peyzajı algısının; kişilerin mekân kullanım amacına ve mekânı deneyimlemiş olmasına, sosyo-demografik duruma göre farklılık gösterdiği, koku yoğunluğunun; sıcaklık ve neme bağlı olarak arttığı, mekânın açıklık-kapalılık özelliklerine göre değiştiği tespit edilmiştir. Kastamonu kentsel sit alanı için manevi koku, ahşap kokusu ve taş kokusu geçmişten beri süre gelen kokular olarak ortaya çıkmış, egzoz kokusu ve sigara kokusunun alanda algılandığı ve tercih edilmediği belirlenmiştir. Sonuç olarak kokunun kişilerin algılarına, tercihlerine etki ettiği, geçmişi anımsatmada bir araç olarak kullanılabileceği ve özellikle mekânsal planlama ve tasarımın koku karakterini etkilediği belirlenmiştir. Mekân kimliğine olan katkısı açısından, kentsel peyzaj içerisinde yer edinmiş değerlerin koku özelliklerinin dikkate alınması, bir miras ögesi olarak korunması, peyzaj planlama ve tasarım çalışmalarında bir kriter olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, her kentin koku peyzajının tanımlanması kent kimliğinin sürdürülebilirliği için önem arz etmektedir. |
| İlgilizce Özet |
When the smell is invisible but perceived, it affects several factors, including the mood, actions, spatial preferences, and most surprisingly, the relationship with the past. The fact that scent is a feeling that is difficult to analyze when compared to other senses due to its volatility kept it in the background in urban planning and design. The scent, which has not been studied much in landscape studies recently, has became a significant factor in urban areas during the 2000s due to innovative planning and design approaches. Recently, as the sensory dimension became more prominent in urban planning and design, holistic approaches that take all senses into account based on the idea that visuality alone does not lead to aesthetics. Thus, the significance of the smellscape in urban areas and its contribution to the urban identity became a topic of curiosity. Due to the strong relationship between scent and memory, the significance of smellscape in sustainability of the urban landscape that includes historical spaces has become a topic of interest. The present thesis aimed to address the concept of urban smellscape and the value of smell in spatial design, urban identity and the significance of the sources of scent in landscape. Thus, the study was conducted in Kastamonu Urban Historical Area. To determine the measurability and perception of scent, the smellscape was analyzed based on the temporal and spatial qualities of the scent and its transmission by walking, devices and face-to-face interview methods. Smell walks were conducted with 3 groups in times of various climate conditions, serial smell measurements were conducted with a hand-held odor measurement device in various climate conditions and under ideal conditions for a month, and finally, a survet was conducted with 400 individuals who were the occupants of the study area. The findings collected with the three methods were analyzed with SPSS and GIS software. The study findings demonstrated that the smellscape perception differed based on the reasons for spatial occupancy, spatial experience, and the socio-demographic status, and it was determined that it increased with the temperature and humidity and varied based on the openness-closedness of the space. In Kastamonu Urban Historical Area, it was determined that the spiritual scents included the scent of wood, stone, and spirituality scents, exhaust and cigarette scents were perceived in the area, and these were not preferred. Thus, it was determined that scent affected perceptions and preferences of the individuals, and it could be used as a tool to remember the past, and especially spatial planning and design affected the character of the scent. The review of the contribution of scent to the spatial identity revealed that it is necessary to recognize the scents of urban landscape values, these should be preserved as a heritage, and considered as a criterion in landscape planning and design. Thus, the description of the smellscape of each city is important for the sustainability of urban identity |
