| Yazarlar |
Dr. Öğr. Üyesi Çetin KAYA
Kastamonu Üniversitesi, Türkiye |
| Özet |
| Kaynaklarda çeşitli adlarla anılan Han Melik, Muhammed Harezmşah’ın annesi Terken Hatun ile olan kan bağından dolayı Harezmşahlar hanedanına akrabadır. Bu nedenle onun soyu, Terken Hatun’un da mensup olduğu düşünülen Türk boylarından birine isnat edilmektedir. Harezmşahların Herat’ı ele geçirmesinin ardından Harezmşah Muhammed bu şehrin yönetimini ona vermiştir. Ayrıca Harezmşah Muhammed Gurlulara sığınmış olan kardeşi Ali Şah meselesinin halledilmesi hususunu da Han Melik’e havale etmiştir. Han Melik, bu görev üzere Firûzkûh tahtında bulunan Gurlu hükümdarlar ile münasebetlerini artırarak onlar üzerine askerî müdahaleye varan birtakım yaptırımlarda bulunmuştur. Han Melik’in Gurlular üzerine yaptığı sefer hakkında kaynaklarda farklı bilgiler bulunmaktadır. Bu meselede en büyük sorun seferin Gurlu hükümdar Gıyaseddîn Mahmud zamanında mı, yoksa ölümü sonrasında yerine geçen oğlu zamanında mı, yapıldığıdır. Ancak anlaşıldığı kadarıyla sefer, Gıyaseddîn Mahmud’un ölümünün ardından yapılmıştır. Gurlular ile olan mücadelesi haricinde kaynaklarda onun ismine uzunca bir süre rastlanılamamaktadır. Ancak Moğolların Harezmşahlar üzerine saldırıları başladığı sırada yeniden Han Melik ismi İslam kaynaklarının yanı sıra diğer kaynaklarda da yer almaktadır. Harezmşah Muhammed’in Moğollar tarafından Buhara’nın zapt edilmesinin ardından Semerkant müdafaasına katılmayıp, Horasan beldelerine kaçışıyla bölgede bulunan bazı yerel idareciler Moğollar tarafına geçmeyi çıkarlarına daha uygun görmüşlerdir. Bu sırada Merv ya da Herat şehrinde bulunan Han Melik de böyle bir yol izlemiştir. Ama Moğol komutanlardan Togaçar, Cengiz Han’ın kati emrine riayet etmeyip, Han Melik’in hâkimi olduğu topraklara saldırmış ve bu anlaşmanın bozulmasına sebep olmuştur. Han Melik Togaçar Noyan ile girmiş olduğu mücadeleden galip çıksa da Moğollar karşısında direnemeyeceğini düşünerek güneye doğru yönelmiştir. Ancak bu sırada Gazne şehrini elinde bulunduran Gurlu emirlerden Muhammed Harpust, onu Gazne şehrine sokmak istememiştir. Neticede Harpust’un bir komplo ile öldürülmesi sonrası Han Melik, Gazne şehrine hâkim olmuştur. Daha sonra peşinden gelen Moğol birliklerini yok etmek için Gazne şehrinden ayrılmıştır. Ancak onlar, Han Melik’in ordusunun kendilerinden kalabalık olduğunu görünce çatışmaya girmeden bölgeyi terk etmişlerdir. Bu sırada Harezmşah Muhammed, Aral Gölü içinde bulunan adalardan birinde ölmüştür. Muhammed’in oğullarından Celaleddîn, babasının sağlığında kendisine tahsis edilen Gazne ve civarına dönmek için yola çıkmıştır. Bu haberi alan Han Melik de ona katılmak için Gazne’ye yönelmiştir. Horasan ve İran'da Moğol zulmü yoğunlaşınca oradaki halk Celaleddîn'in bulunduğu bölgeye doğru kaçarak oradaki nüfus yoğunluğunu artırmıştır. Böylelikle Moğollardan kaçarak bölgeye gelen çeşitli kabilelere mensup insanlar, bölgede sağlam bir liman imajı veren Celaleddîn Harezmşah'ın etrafında toplananmıştır. Kaynaklar bu ordunun miktarının en az altmış bin, en fazla ise doksan bini aştığını bildirmektedir. Şüphesiz Han Melik'ten sonra Celaleddîn Harezmşah'a katılanların en önemlisi Seyfeddîn İğrak olmalıdır. Çünkü on binlerce kişilik bir askeri birliğe sahip olduğu kaynaklardan görülmektedir. Celaleddîn Harezmşah toplanan ordu sayesinde Pervan yakınlarında Şigi Kutuku komutasında büyük bir Moğol ordusunu yenmeyi başardı. Ancak Seyfeddîn İğrak ve Han Melik arasında ganimet paylaşımı sırasında çıkan bir kavgadan bu ordu dağıldı. Bu durum sonrası Han Melik ve Celaleddîn Harezmşah, Moğollar karşısında güçlü bir mücadele veremeyeceklerini düşünerek güneye doğru gittiler. Neticede Sind Nehri kenarında Cengiz Han ile yapılan savaşta Celaleddîn Harezmşah yenilip kaçmayı başarırken, Han Melik Moğollar tarafından yakalanarak öldürülmüştür. |
| Anahtar Kelimeler |
| Harezmşahlar,Moğollar,Han Melik,Herat,Pervan,Celaleddîn Harezmşah |
| Makale Türü | Özgün Makale |
| Makale Alt Türü | Ulusal alan endekslerinde (TR Dizin, ULAKBİM) yayımlanan tam makale |
| Dergi Adı | Genel Turk Tarihi Arastirmalari Dergisi |
| Dergi ISSN | 111111 |
| Dergi Tarandığı Indeksler | TR DİZİN |
| Makale Dili | Türkçe |
| Basım Tarihi | 01-2024 |
| Sayı | 11 |
| Sayfalar | 67 / 76 |
| Doi Numarası | 10.53718/gttad.1392889 |
| Makale Linki | http://dx.doi.org/10.53718/gttad.1392889 |
| Atıf Sayıları |
