| Yazarlar |
Mustafa LEMSİ
KASTAMONU ÜNİVERSİTESİ |
|
Mustafa AYKAÇ
KASTAMONU ÜNİVERSİTESİ |
| Özet |
| İslâm dininin en önemli inanç ilkesi Allah'ın eşi ve benzeri olmayan tek ilâh olduğunu anlatan tevhid ilkesidir. İslâmî bir disiplin olarak İslâm inancını ispat edip savunma görevini üstlenen kelâm ilminin de öncelikli görevi Allah'ın birliğini yani tevhidi delillerle ortaya koymaktır. İtikadı, nakil ve akıl bütünlüğünde ele alma çabasındaki kelâmcıların tevhid konusundaki öncelikli delilleri Kur'an'dan elde edilmiştir. Bu konuda kelâmcıların kullandığı deliller, Kur'an'ın da değindiği burhân-ı temânu' ve burhân-ı tevârüd delilleridir. Bu deliller, birden fazla ilâh olması durumunda bunların birbiriyle uyum veya çatışma içinde olup olamayacağının imkânı üzerine kurulmuştur. Çalışmamıza konu olan risâle, iki veya daha fazla sayıda ilâh olması durumunda bunların çatışma imkânı içinde olacağı ve bundan dolayı da evrende düzenin bozulacağı fikrinden üretilen burhân-ı temânu' delilini ele almaktadır. İslâm düşünce ekolleri arasında bu delilin kesinlik ifade edip etmediği konusunda görüş birliği yoktur. Şöyle ki klasik kelâm kitaplarında vazgeçilmez bir delil olarak yer alan bu delilin kesinliği konusunda felsefecilerle felsefî kelâm çizgisindeki kelâmcılar itiraz etmişlerdir. Bu itirazlar, burhân-ı temânu'un kesinlik ifade edip etmediği, tevhidi ispatlamada yeterli olup olmadığı ve delilin içeriği gibi hususlar etrafında toplanmaktadır. Tarihi süreçte konuyu farklı yönleriyle ele alan eserlerin yazılması, burhân-ı temânu' literatürünü oluşturmuştur. Bu konuda eser yazan ilim adamlarından biri de Mehmed Emin Üsküdârî'dir. Üsküdârî, Osmanlı Devleti'nde, duraklama dönemine denk gelen XVIII. yüzyılın tasavvufî ortamında yetişmiş bir kişidir. Üsküdârî, bu eserinde burhân-ı temânu' hakkındaki düşüncelerini kendine has üslûbuyla anlatarak bu delilin kesinlik ifade ettiğini savunmaktadır. Üsküdârî, burhân-ı temânu' delilini incelerken Teftâzânî'den yer yer alıntılar yaparak ona itirazlarını dile getirmektedir. Üsküdârî, Teftâzânî'nin burhân-ı temânu'un kesinlik ifade etmeyeceği ve bu delilden hareketle iki ilâhın varlığının âlemin fesadını gerektirmeyeceği görüşüne karşı çıkmaktadır. Bu makale, Mehmed Emin Üsküdârî'nin burhân-ı temânu' deliline bakışı ve bu delilin kesinliği konusundaki görüşünü belirleyip değerlendirme amacı taşımaktadır. Üsküdârî özelinde işlediğimiz burhân-ı temânu'un ne ifade ettiğine ve İslam kelâm düşüncesinde bu delil etrafında dönen tartışmalara değinilecektir. Burhân-ı temânu'un kesinlik ifade ettiği vurgusunun ne anlama geldiği ve Üsküdârî'nin özellikle Teftâzânî'ye karşı itirazlarına dikkat çekilecektir. Üsküdârî'nin bu konudaki risâlesini konu alan bu çalışma, bir mutasavvıfın kelâmî bir konuya bakış açısının öğrenilmesi bakımından da önem arz etmektedir. Bu sebeple onun burhân-ı temânu'u konu alan Risâle müfrede li burhâni't-temânu' adlı risâlesinin çalışılmasının kelâmî literatürde bir boşluğu dolduracağını düşünüyoruz. |
| Anahtar Kelimeler |
| Makale Türü | Özgün Makale |
| Makale Alt Türü | Ulusal alan endekslerinde (TR Dizin, ULAKBİM) yayımlanan tam makale |
| Dergi Adı | BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ |
| Dergi ISSN | 2148-3728 |
| Makale Dili | Türkçe |
| Basım Tarihi | 06-2024 |
| Cilt No | 11 |
| Sayı | 1 |
| Sayfalar | 165 / 187 |
| Doi Numarası | 10.33460/beuifd.1444266 |
