| Yazarlar |
Doç. Dr. Bünyamin AYDIN
Kastamonu Üniversitesi |
| Özet |
| Aristo mantığı-Arap grameri ilişkisine dair tartışmalar erken dönem dilcileri arasında yaşandığı gibi modern dönem dilbilimcileri tarafından da sürdürülmüştür. Bu tartışmalar mantık ve nahiv ilimlerinin amaç ve işlevleri etrafında şekillenebildiği gibi mantığın nahvin doğuşunda ve gelişmesinde etkili olup olmadığı konusuna da yoğunlaşmıştır. Sözü edilen etkiye dair tartışmalar nahiv ilminin özgünlüğü kavramını gündeme getirmiştir. Bu çalışma, Aristo mantığının Arap gramerinin doğuşu üzerinde etkili olup olmadığı tartışmasını ele almakta; sözü edilen etkinin varlığı, varsa metot ve muhteva bakımlarından ne düzeyde gerçekleştiği gibi hususları açıklığa kavuşturmayı amaçlamaktadır. Çalışmada konunun tarihsel bağlamına ilişkin olarak Süryânî gramercilerin yaptıkları çalışmalar, mantık külliyatından Arapçaya yapılan ilk çeviriler, Sîbeveyhi’nin hocalarının günümüze ulaşmayan eserleri ve İskenderiye-Bergama gramer okulları gibi hususlara dair bilgiler verildikten sonra söz konusu tartışmaya ilişkin görüşler, müelliflerin diğer eserleri de göz önüne alınarak temel nahiv eserlerine, Aristo’nun mantık kitaplarına ve gerek klasik gerek modern dönemde yapılmış bazı Aristo çevirilerine müracaat edilmek suretiyle ele alınacaktır. Aristo mantığının Arap grameri üzerinde etkili olup olmadığı tartışmasında “Arap grameri “ ifadesi, Sîbeveyhi’nin el-Kitâb adlı eseriyle ondan önce üretilmiş ancak günümüze ulaşmayan çalışmalara atıfta bulunmaktadır. Zira araştırmada ele alınan problem mantığın nahiv ilminin doğuşu üzerinde etkili olup olmadığı hususudur. Mantığın sonraki dönemlerdeki tesiri konusunda tartışma bulunmamaktadır. Nitekim Ebû Saîd es-Sîrâfî ve Mettâ b. Yûnus gibi isimler arasındaki münazaralarda mantık ilmine karşı geliştirilen itirazların ve nahivcilerle mantıkçılar arasındaki fikrî münakaşaların izleri takip edilebilmektedir. Nahiv ilminin doğuşuyla ilgili olarak kaynaklarda Ebü’l-Esved ed-Düelî’nin ve öğrencilerinin yaptığı çalışmalara işaret edilir. Bu çalışmaların başlamasında özellikle lahn olgusunun etkili olduğu belirtilmiş, bunun yanında Arap dilinin hususiyetlerinin ortaya konulması ve özellikle Kur’an’ın dil açısından incelenmesine yönelik fikrî bir çabadan da söz edilmiştir. Bu temel çalışmalardan sonra Halîl b. Ahmed ve Sîbeveyhi’nin yetkin eserlerine kadar olan dönemde öne çıkan isimler Basra ve Kûfe nahiv ekolleri çerçevesinde tabakalara ayrılmıştır. Bu bağlamda söz konusu çalışmaların ortaya çıkışında Aristo mantığının etkili olup olmadığı tartışması modern dönemde üç görüş etrafında şekillenmiştir. İbrahim Medkûr, Aristo mantığının Arap gramerini doğuş sürecinde muhteva ve yöntem bakımlarından etkilediğini açıkça belirtir. Bunu delillendirmek için Arap gramerinin ortaya çıktığı kültürel çevreye vurgu yaptıktan sonra Sîbeveyhi’nin el-Kitâb’ı ile Aristo’nun mantığa dair çalışmaları arasında karşılaştırmalar yapar. Ona göre ortaya çıkış sürecinde aralarında mantığın da bulunduğu çeşitli faktörlerin bir araya gelmesi ya da yönünün belirlenmesinde Aristo mantığının etkili olması Arap gramerinin değerini düşürmez. Abdurrahmân el-Hâc Sâlih ise tartışmaya dair Batı’da ve Arap dünyasında yayımlanan çalışmalara atıfta bulunduktan sonra mantığın nahiv üzerindeki tesirinin sonraki dönemlerde görüldüğünü belirterek etkinin varlığına örnek olarak gösterilen hususlarda nahvin mantıktan tamamen farklı bir yön çizdiğini vurgular. Ona göre Aristo’nun lafızlarını kullanan ilk nahivci Rummânî’dir (ö. 384/994) ve felsefeyle mantığın etkisi hicrî üçüncü asrın sonlarında başlamış, dördüncü asırda yoğunlaşmış ve Arap düşüncesi özgünlüğünü yitirmiştir. Abduh er-Râcihî ise Yunan gramerine ilişkin ekoller, eserler, Süryânî grameri ve mantığın Arapçaya aktarılmasına ilişkin tarihsel süreci değerlendirdikten sonra etkinin varlığına dair hususlarda Aristo’nun ifadelerini İngilizce ve erken dönem Arapça çevirilerden aktararak Sîbeveyhi’nin ifadeleriyle karşılaştırır. Çalışmada söz konusu üç yazı yayın tarihlerine göre sıralanarak yazılarda vurgulanan ana fikirler, iddialar ve sonuçlar aynı noktaya ilişkin farklı görüşler bir arada verilmek suretiyle değerlendirilecek; tatvilden kurtulma adına müelliflere işaret etmek üzere Medkûr, Sâlih ve Râcihî isimleri kullanılacaktır. |
| Anahtar Kelimeler |
| Arabic Language | Aristotelian logic | Arabic grammar | Ibrahim Al-Madkur | Abd Al-Rahman Al-Haj Saleh | Abduh Al-Rajihi |
| Makale Türü | Özgün Makale |
| Makale Alt Türü | ESCI dergilerinde yayımlanan tam makale |
| Dergi Adı | CUMHURIYET ILAHIYAT DERGISI-CUMHURIYET THEOLOGY JOURNAL |
| Dergi ISSN | 2528-9861 |
| Makale Dili | İngilizce |
| Basım Tarihi | 06-2023 |
| Cilt No | 27 |
| Sayı | 1 |
| Sayfalar | 30 / 45 |
| Doi Numarası | 10.18505/cuid.1251084 |
| Atıf Sayıları |
