| Abay Kunanbay, Kazak halkının kültürel kimliğini koruma ve toplumun moral değerlerini güçlendirme yolunda önemli bir düşünürdür. Felsefesi, insanın sadece biyolojik değil, duygusal, zihinsel ve ahlâki bir varlık olarak ele alınması gerektiğini savunur. Abay, insanın içsel çatışmalar ve dışsal etmenlerle şekillenen doğasının, sürekli bir içsel mücadele ve manevi gelişimle dengelenmesi gerektiğine inanır. Bu denge, insanın yüksek ahlâki mükemmeliyet ve anlamlı bir yaşam amacı doğrultusunda bilgi, erdem ve ahlâkla beslenmelidir. Abay, eğitim ve bilmenin insan hayatındaki yerini vurgular. Ona göre, cahillik ve tembellik, insanı alçaltan unsurlardır; bu yüzden doğru eğitim, sadece bireysel değil, toplumsal gelişimin temelini oluşturur. Toplumun moral yapısına dair düşünceleri de, geleneksel kültürün ve milli değerlere bağlılığın toplumsal bütünlüğü sağlamak için önemli olduğuna işaret eder. Abay, toplumu eğitmek ve bilinçlendirmek suretiyle bireylerin ahlâkî ve kültürel açıdan gelişmelerini savunur. Ahlâk anlayışında, ölçülü yaşam ve denge vurgusu yapan Abay, insanın aşırılıklardan kaçınması gerektiğini ifade eder. Sevinç ve hüzün gibi duyguların da ölçülü bir biçimde yaşanması gerektiğini öne sürer. Ayrıca, ahlâk sadece bireysel bir çaba değil, toplumsal bir bilinçle sağlanabilir. Abay'a göre, doğru eğitim ve öz güven, ahlâkî gelişim için kritik öneme sahiptir. Eğitimle insanın hem ruhsal hem de toplumsal gelişimi sağlanabilir. Abay’ın kâmil insan anlayışı da felsefesinin temel taşlarından biridir. Kâmil insan, bilgili, eğitimli, erdemli ve toplumuna faydalı olan kişidir. Bu kişide akıl, irade ve kalp arasında uyum olmalı ve kalp, ahlâkın temeli olarak öne çıkmalıdır. Ayrıca Abay, toplumun yozlaşan değerlerine karşı da sert eleştirilerde bulunur. Tembellik, hırsızlık, aşırı mal mülk peşinde koşma gibi olumsuz davranışları eleştirir ve halkını çalışmaya, ilme yönelmeye ve dürüst bir hayat sürmeye çağırır. Onun felsefesi, bireyin ve toplumun ahlâkî gelişimi için eğitim ve erdemin ön planda tutulduğu bir anlayışa dayanır. Ölçülü yaşam, doğru eğitim ve toplumsal bilinçlenme, onun öğretilerinde en önemli yer tutar. Abay, Kazak halkının kültürel kimliğini ve bağımsızlık mücadelesini güçlendirmek için toplumsal değişim ve gelişim çağrısında bulunmuş, özgürlük, adalet ve eşitlik gibi değerlere sahip çıkılmasını öğütlemiştir. |
Prof. Dr. Mehmet Fatih KALIN
Özgün Makale
